Knoll Roman (1888–1946), polityk i dyplomata. Syn adwokata kijowskiego Lucjana i Marii ze Statkowskich, ur. 27 X w Kijowie. Ukończył tamże I Gimnazjum Klasyczne oraz Wydział Prawny Uniw. św. Włodzimierza. W czasie studiów należał do polskiej organizacji niepodległościowej na Ukrainie p. n. «Filarecja», później nieco został przyjęty do konspiracyjnej organizacji założonej w Kijowie przez Józefa Warchałowskiego z inicjatywy J. Piłsudskiego. Wraz z Piotrem Choynowskim, Józefem Bromirskim i Franciszkiem Ciąglińskim był współorganizatorem utworzonego w Kijowie w końcu marca 1917 r. (pod patronatem POW) Polskiego Związku Demokratycznego na Rusi. Pełnił tu funkcje sekretarza. Związek popierał na ziemiach polskich należących do Rosji politykę aktywistyczną. W czerwcu 1917 na «wiecu polskim» w Kijowie K. wraz z innymi 90 zwolennikami Piłsudskiego (na przeszło pięciuset uczestników) wystąpił przeciwko tworzeniu na terenie Rosji oddzielnych formacji polskich i na znak protestu opuścił salę obrad. Na zjeździe delegatów antyrewolucyjnych polskich zrzeszeń demokratycznych i niepodległościowych w Rosji (w Piotrogrodzie 19 X 1917) wybrany został w skład Naczelnego Komitetu Demokratycznego. W r. 1918 był (wraz z Juliuszem Łukasiewiczem) członkiem sekretariatu politycznego przedstawicielstwa Rady Regencyjnej w Piotrogrodzie.

W t. r. po powrocie do kraju objął K. w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ) stanowisko referenta Wydziału Wschodniego. W r. 1920 zaciągnął się do wojska; awansowany został na kaprala. W l. 1920–1 był sekretarzem generalnym delegacji polskiej na konferencji w Rydze. W r. 1921 mianowany radcą poselstwa Rzpltej Pol. w Moskwie, wyjechał (w sierpniu) na tę placówkę z Tytusem Filipowiczem jako posłem. Po odwołaniu w październiku t. r. Filipowicza pełnił do jesieni 1923 r. (z przerwą od grudnia 1921 do października 1922) obowiązki chargé d’affaires ad interim w Moskwie. Następnie przez kilka miesięcy był posłem Rzpltej Pol. w Moskwie. W r. 1924 mianowany został posłem przy rządzie tureckim w Ankarze. W Turcji utrzymywał kontakty z emigracją gruzińską. W r. 1925 między K-em a ministrem Aleksandrem Skrzyńskim powstała ostra różnica zdań na tle sprawy Lokarna. K. złożył t. r. rezygnację ze swego stanowiska i wrócił do kraju. Tutaj uczestniczył aktywnie w przygotowaniach do przewrotu politycznego przygotowywanego przez J. Piłsudskiego. W dn. 13 V 1926 r. na czele sekcji kulomiotów wkroczył do gmachu MSZ. Przez kilka dni pełnił z ramienia Piłsudskiego obowiązki komisarza tego ministerstwa, wkrótce potem został wiceministrem przy ministrze Auguście Zaleskim. W końcu 1926 r. wyjechał do Rzymu jako poseł Rzpltej Pol. przy Kwirynale. W pierwszej połowie 1928 r. wrócił do Warszawy, ażeby na okres pół roku objąć kierownictwo MSZ na czas choroby ministra A. Zaleskiego.

Dn. 1 VII 1928 r. zajął K. stanowisko posła przy rządzie Rzeszy Niemieckiej po Kazimierzu Olszowskim, przeniesionym do Ankary. Zmiana ta nastąpiła w związku z czynionymi Olszowskiemu zarzutami, że nie dość intensywnie popiera mniejszości w Niemczech. Zaraz po przybyciu do Berlina K. zainicjował zjazd polskich konsulów w Niemczech i wespół z radcą poselstwa Kazimierzem Wyszyńskim opracował plan zorganizowania w Niemczech wszystkich mniejszości narodowych z Polakami na czele. Ponadto K. opowiadał się za rychłym zawarciem traktatu handlowego z Niemcami. Plan zorganizowania mniejszości narodowych uzyskał zatwierdzenie i fundusze ze strony MSZ. Zaledwie jednak rozpoczęto pracę w terenie, ministerstwo przerwało przekazywanie pieniędzy. Na tym tle pomiędzy K-em a ministrem Józefem Beckiem rozpoczęła się żywa wymiana korespondencji, zakończona zachwianiem stanowiska K-a. Dn. 10 I 1931 r. posłem w Berlinie mianowany został A. Wysocki, a K. został wkrótce odwołany przez ministra Becka do centrali i natychmiast przeniesiony w stan spoczynku z tytułem ministra pełnomocnego. K. przeszedł do pracy w adwokaturze. W tym czasie zbliżył się do gen. Władysława Sikorskiego. Gwałtownie zareagował na dekret o «miejscu odosobnienia» wydany w r. 1934. Ostatecznie K. zerwał z obozem sanacji, popierając koncepcję gen. Sikorskiego, by doprowadzić do porozumienia prawicowych i centrowych stronnictw opozycyjnych. K. utrzymywał kontakt z utworzonym w r. 1936 tzw. Frontem Morges. Po wyjściu ze służby w MSZ dużo pracował i pisał, zdążył jednak wydać jedynie Uwagi o polityce polskiej (W. 1939), w pracy tej m. in. K. snuł przypuszczenia na temat rozpadu ZSRR. Wszystkie inne jego prace uległy zniszczeniu w rękopisach.

W latach drugiej wojny światowej (1939–45) K. pozostał w kraju. Wszedł do Departamentu Spraw Zagranicznych przy Delegacie Rządu w Warszawie jako dyrektor wydziału środkowoeuropejskiego. Głównym zadaniem tego departamentu było przygotowanie i wyszkolenie kadr dla przyszłego Min. Spraw Zagranicznych i w tym zakresie K. rozwinął ożywioną działalność. Miał kontakty z gen. Sikorskim przez Szwecję. Mimo że gestapo wpadło na ślad tych kontaktów, K. nie zaprzestał pracy. Ukrywał się w coraz to innych miejscowościach podmiejskich i w ten sposób działał aż do końca okupacji. Zmarł 8 III 1946 r. w Katowicach. Ożeniony był (od 3 IV 1935) z Anną Bagniewską. Odznaczony Krzyżem Odrodzenia Polski, Legią Honorową, jugosłowiańskim S. S., Kor. Wł. I.

Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Arski S., My pierwsza brygada, W. 1963; Breyer R., Das Deutsche Reich und Polen 1932–1937, Würzburg 1955; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, s. 820 (fot.), 828 (fot. zbiorowa); Grosfeld L., Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1919, W. 1956; Kozeński J., Czechosłowacja w polskiej polityce zagranicznej w latach 1932–1938, P. 1964; Krasuski J., Stosunki polsko-niemieckie 1926–1932, P. 1964 s. 126, 127, 132, 134, 141, 197–9, 303; Roos H., Polen und Europa, Tübingen 1957; Szczęsny W., Kwestie Wojska Polskiego w Rosji w 1917 r., W. 1936; Wojciechowski M., Stosunki polsko-niemieckie 1933–1938, P. 1965; – Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1962–5 I, IV; Morawski K., Tamten brzeg. Wspomnienia i szkice, Paryż 1960 s. 163–4; – Na podstawie materiału biograficznego dostarczonego przez Stanisława Zielińskiego (w przechowaniu Redakcji PSB) opracowała

Red.